تاریخچه معماری در ایران

معماری ایرانی

معماری ایرانی یکی از قدیمی‌ترین معماری‌های جهان است و بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. در طول تاریخ، ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگ خود، تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته است که تأثیر بسزایی بر معماری آن داشته است.
دوره‌های مختلف تاریخی ایران شامل دورهٔ الامانیان (۲۷۴۰–۲۴۰۰ پیش از میلاد)، دورهٔ ایلامیان (۲۲۰۰–۱۶۰۰ پیش از میلاد)، دورهٔ هخامنشی (۵۵۵–۳۳۳ پیش از میلاد)، دورهٔ ساسانی (۲۲۲–۶۵۳ میلادی) و دورهٔ اسلامی (از سال ۶۵۳ میلادی تا کنون) هستند.
در دورهٔ هخامنشی، با ساخت پایتخت بزرگترین امپراطوری جهان در آن زمان، معماری هخامنشی به سمت پیشرفت گسترش یافت. این دوره با استفاده از زبان ستون‌ها، فرش‌های فوق‌العاده زیبا و آثار تزئینی شناخته شده است.
در دورهٔ ساسانی، معماری ایرانی با استفاده از مصالح سنگی و آجری و طرح‌های هندسی دقیق توسعه یافت. این دوره با ایجاد بناهای بزرگی مانند تخت جمشید و تپهٔ نقش‌رستم شهرت یافت.

معماری در ایران

معماری در ایران یک ترکیب منحصر به فرد از تاریخ، فرهنگ و هنر است. با توجه به تاریخ بلند ایران و تاثیرات فرهنگی و تاریخی آن، معماری ایران شامل عناصر مختلفی است که به صورت مشخصی از دوران پارتیان تا دوران اسلامی، صفوی و قاجار تحت تاثیر قرار گرفته است.
در دوران پارتیان، سبک معماری مربوط به آن‌ها در تزئینات ساده و مینیاتوری‌هایی از قبیل طرح‌های گیاهی و حیوانی مشخص می‌شد. در دوره اسلامی، معماری ایران شامل انواع مساجد، مدارس، قصرها، بناهای مذهبی و مجموعه‌های آرامگاهی است که تزئینات فراوانی دارند. به عنوان مثال، برج آزادی در تهران یک نمونه از معماری مدرن در ایران است.
در دوره صفوی، معماری ایران به شکل جدیدی توسعه یافت و سبکی با طرح‌های چندوجهی و از طلا و نقره تزئین شده معروف به “معماری صفوی” شکل گرفت. بناهای زیادی مانند باغ عالی‌قاپو، مسجد شاه و حرم امام رضا در شهر مشهد به این سبک ساخته شده‌اند.
در دوره قاجار، سبک معماری ایران به شکل دیگری توسعه پیدا کرد. این دوره با افزایش تمرکز بر معماری داخلی، نمای خارجی ساختمان‌ها کمتر به توجه شد. برج آجری برج میلاد، گنبد کاووس، باغ فین و میدان نقش جهان در شهر اصفهان برخی از نمونه‌های معماری در دوره قاجار هستند.

برخی از این ساختمان‌ها همچنان مثل روز اول پابرجا و مستحکم هستند و برخی نیاز به بازسازی ساختمان و محوطه داشته‌اند که توسط متخصصان هنرمند تا حد امکان بازسازی شده‌اند.

معماری اسلامی در ایران

معماری اسلامی شامل سبک‌های معماری ساختمان‌های مرتبط با اسلام است، که شامل تمام سبک‌های مذهبی و غیرمذهبی معماری از زمان صدر اسلام تا به امروز می‌شود. معماری اسلامی اولیه تحت تأثیر معماری رومی، بیزانسی، ایرانی، بین‌النهرینی و تمام سرزمین‌های دیگری بود که مسلمانان در قرن هفتم و هشتم فتح کردند. یعنی اسلام به هر سرزمینی که دست یافت از هنر معماری آن مرز و بوم به شیوه تکامل یافته جدیدی در معماری رسید که ویژگی های فرهنگی و هنری آن قوم در آن لحاظ می‌شد و هم تأثیر بینش و روح اسلامی، نوعی «وحدت» را در این آثار به بیننده نشان می داد.

با گسترش اسلام به جنوب شرقی آسیا، معماری اسلامی نیز در این نقاط تحت تأثیر معماری چینی و هندی قرار گرفت. معماری اسلامی بعدها با استفاده از خوشنویسی اسلامی و طرح‌های هندسی خاص، ویژگی‌های منحصربفردی در اشکال ساختمان‌ها و تزئینات ایجاد کرد. همچنین عناصر معماری جدیدی مانند مناره‌های استوانه‌ای، قوس‌های برجسته، مقرنس، اسلیمی و طاق‌های چندقوسی (Multifoil) از ابداعات معماری اسلامی است.

در معماری اسلامی، استخوان‌بندی بنا مهمترین قسمت و تزئین و پرداخت رویه‌های بنا، گیراترین عنصر آن محسوب می‌شود. به‌عنوان مثال مقرنس کاری یکی از شیوه‌های تزئینی بنا است.

انواع ساختمان‌های اصلی معماری اسلامی برای ساختمان‌های بزرگ یا عمومی عبارتند از: مسجد، مقبره، کاخ و قلعه. اصول اصلی معماری اسلامی از این چهار ساختمان گرفته شده و در ساختمان‌های دیگر مانند حمام‌های عمومی، فواره‌ها و معماری خانه‌ها استفاده شده‌است.

معماری اسلامی در ایران یکی از تاثیرگذارترین و برجسته ترین معماری های جهان است که به عنوان یکی از شاخه های هنر اسلامی شناخته می شود. این معماری شامل آثار و ساختمان هایی است که در دوره های مختلف تاریخی از جمله دوره ساسانیان، دوره اسلامی و دوره صفویه ساخته شده اند.
در دوره ساسانیان، ساختمان هایی همچون آتشکده های زرتشتی، باغ های بزرگ، قصرها و آب انبارها به سبب داشتن معماری باشکوه و مجلل به عنوان از مهمترین آثار دوره ساسانی شناخته می شوند.
پس از اسلام، معماری ایران تحت تاثیر معماری اسلامی قرار گرفت. این معماری با اصولی همچون زیبایی، توازن و تناسب، حرکت و ریتم، تنوع و تصادف کار می کند. برجسته ترین نمونه های معماری اسلامی در ایران شامل مسجد جامع اصفهان، مسجد شیخ لطف اللهی اصفهان، مسجد شیخ صفی الدین اردبیلی، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، پل خواجو و… می باشد.
در دوره صفویه، شاه عباس برای پاسداشت ارث فرهنگی و ایجاد نماد های جدید، در ساختمان ها و بناهایش از معماری اسلامی بهره برد. نمونه های برجسته ای همچون باغ فین، مسجد شاه، برج آزادی، آرامگاه حضرت علی ابن موسی الرضا، آرامگاه حافظ و… به این دوره تعلق دارد.
در کل، معماری اسلامی در ایران به عنوان یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین معماری های جهان شناخته می‌شود.

معماری معاصر ایران

معماری معاصر ایران، دوره‌ای از معماری ایرانی است که از سال ۱۳۰۰ خورشیدی تا به امروز ادامه دارد. درواقع معماری معاصر ایران شامل سبک‌های مختلف به خصوص سبک های اروپایی است که از دهه‌های ۱۹۵۰ به بعد شکل گرفته‌اند. این سبک‌ها با توجه به تاثیرات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و فناوری در معماری ایران تکامل یافته اند.

در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، حسین عموتیان و محمد رضا مشیری نمونه‌هایی از معماری مدرن ایران را ایجاد کردند. این سبک‌ها بیشتر بر اساس معماری اروپایی و آمریکایی ساخته شده‌اند.
در دهه‌های بعدی، سعی شد تا به طور مستقل، معماری ایرانی بومی با معماری مدرن ترکیب شود. این سبک شناخته شده به نام “معماری ایرانی معاصر” است. در این سبک، از المان‌های بومی مانند سقف کاذب، ستون‌های چوبی، نمای سنگی و … استفاده شده است. همچنین، مصالح محلی مانند آجر، سنگ و چوب نیز در این سبک به کار رفته‌اند.
در دهه‌های اخیر، معماران ایرانی سعی کرده‌اند تا با استفاده از فناوری‌های جدید و بهره‌گیری از طرح‌های نوین، معماری ایرانی را با معماری مدرن ترکیب کنند. به عنوان مثال، ساختمان‌هایی با استفاده از تکنولوژی‌های ساخت و نمای جدیدی طراحی شده‌اند. از مهمترین المان‌های بکاررفته در ساختمان‌های مدرن امروزی می‌توان به طراحی و ساخت روف گاردن و تراس گاردن در آن‌ها اشاره کرد. فضاهای شهری امروز به خصوص کلان‌شهرهایی همچون تهران چنان درگیر ساخت و سازهای بی‌رویه از یک طرف و ترافیک شهری از طرف دیگر شده‌اند که معماران به دنبال راه‌حلی برای ایجاد حداکثری فضاهای طبیعی در شهرها به ساخت روف گاردن و تراس گاردن در ساختمان‌ها آورده‌اند.

سخن پایانی

معماری ایرانی با وجود تحولات زیاد در طی سالیان و تاثیراتی که در دوره های مختلف تاریخ خود از فرهنگ های مختلف و سبک های مختلف داشته است، توانسته است این تحولات را در بستر فرهنگی خود حل نماید و در نهایت اصالت خود را در هر یک از سبک ها به نمایش بگذارد. به عنوان مثال برای مشاهده سبک های نوین معماری در ایران می‌توانید طراحی معماری برخی معماران برجسته امروز را مشاهده کنید. در مقاله بعدی چند تن از بهترین معمارن کشور را به شما معرفی خواهیم کرد.